ประวัติความเป็นมา

หมู่บ้านดาโต๊ะ ตั้งอยู่ตำบลแหลมโพธิ์ อำเภอยะหริ่ง จังหวัดปัตตานี เดิมเป็นสถานที่ตั้งของสุสานดาโต๊ะปาแญ ซึ่งบริเวณนี้เคยเป็นท่าพักเรือสินค้า พื้นที่บ้านดาโต๊ะกว่า 25 ไร่ เป็นเนินทรายสูงต่ำสลับกัน จึงถูกเปลี่ยนเป็นสุสานฝังศพของชาวมุสลิม มีเรื่องเล่าสืบต่อกันมาว่า ในอดีตมีพ่อค้าวาณิชชื่อ "โต๊ะปาแญ" เดินทางมาค้าขายทองเหลือง แต่ขณะนั้นมีการหล่อปืนใหญ่ เพื่อป้องกันเมืองปัตตานี ทางเจ้าเมืองจึงสั่งให้รวบรวมทองเหลือง และห้ามผู้ใดขายทองเหลือง แต่โต๊ะปาแญ ละเมิดคำสั่ง จึงถูกประหารชีวิต นำศพไปทิ้งลงคลองยะหริ่ง แต่ศพยังวนเวียนอยู่ในคลอง เจ้าเมืองจึงสั่งให้นำศพมาฝังไว้ที่บ้านดาโต๊ะ แต่เมื่อนำศพลงหลุม ปรากฏว่าศพขยายยาวขึ้น ชาวบ้านต้องขอร้อง ศพจึงไม่ขยายอีก ดังจะเห็นได้ว่าหลุมศพ มีขนาดยาวกว่าหลุมศพทั่วไป ติดกับกุโบร์โต๊ะปาแญ คือสุสานตนกูปะสา หรือ พระยาวิชิตภักดีศรีรัตนาเขตประเทศราช เจ้าเมืองปัตตานีคนที่ 9 ปกครองในปี พ.ศ. 2388-2399 ภายในเป็นหลุมศพของเจ้าเมือง และสมาชิกในครอบครัว มีแท่งหินแกะสลักลวดลายสวยงาม และความทรงจำที่ดีได้จากแหล่งโบราณสถาน มัสยิดดาโต๊ะ สุสานเจ้าเมือง และสุสานที่บันทึกเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ของสังคมท้องถิ่น รอบพื้นที่อ่าวปัตตานีได้เป็นอย่างดี ตลอดจนชุมชนบ้านดาโต๊ะมีวิถีชีวิตที่เรียบง่ายแบบชาวประมงพื้นบ้าน มีการถนอมอาหารแบบภูมิปัญญาชาวบ้าน คือข้าวเกรียบปลาที่นำเอาวัตถุดิบที่มีอยู่ในชุมชนมาผสมกันให้เกิดการแปรรูปอาหารที่ขึ้นชื่อ นั้นคือ กือโป๊ะดาโต๊ะ ซึ่งเป็นอาชีพหลักของชาวบ้าน รองลงมาคือชาวบ้านประกอบอาชีพทำการประมง เนื่องจากมีสภาพแวดล้อมที่โอบล้อมไปด้วยทะเล จึงทำให้ชาวบ้านดาโต๊ะ สามารถดำรงอาชีพที่พึ่งตนเองได้เป็นอย่างดี และนำทรัพยากรที่มีอยู่ในท้องถิ่นนำมาทำเป็นอาหารแปรรูป เพื่อเพิ่มมูลค่าและสร้างรายได้กับชาวบ้านอย่างยั่งยืน

สถานที่ท่องเที่ยว

สถานที่ท่องเที่ยวที่สำคัญในเขตพื้นที่ คือ มัสยิดดาโต๊ะ สุสานดาโต๊ะ สสานเจ้าเมืองปัตตานี หาดดาโต๊ะ และท่องเที่ยวเชิงนิเวศน์ชมป่าชายเลน เหมาะสำหรับพักผ่อนหย่อนใจและศึกษาธรรมชาติ ล่องเรือชมป่าโกงกาง เป็นต้น

อัตลักษณ์ของชุมชน

(ลักษณะเฉพาะโดดเด่นของชุนชนด้านศาสนา วัฒนธรรม ประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น ศิลปะการแสดง ผลิตภัณฑ์ชุมชน อาหาร อื่นๆ)

ชุมชนบ้านดาโต๊ะมีความพร้อมของชุมชนในการเป็นเจ้าบ้านที่ดี มีแหล่งสำคัญทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมประเพณีที่หลากหลาย เป็นชุมชนชาวเล มีวิถีประมงพื้นบ้าน วัฒนธรรมที่ความยาวนาน มีวิถีมุสลิม ก่อให้เกิดวิถีชีวิตแบบเรียบง่าย ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น นำพาชีวิต พัฒนาอาชีพตามสภาพแวดล้อม และใช้ภาษาใต้ท้องถิ่นในการพูดคุยสื่อสาร เป็นสังคมชนบทที่ใช้ชีวิตอย่างเรียบง่ายชุมชนบ้านดาโต๊ะ มีพื้นที่อันอุดมสมบูรณ์ด้านทรัพยากรธรรมชาติไม่ว่าจะเป็นทะเลสองฝั่ง มีป่าชายเลนที่อุดมสมบูรณ์ที่อยู่ร่วมกันมายาวนาน ด้านที่พักบ้านดาโต๊ะเป็นชุมชนติดทะเล จึงมีรีสอร์ทจำนวนมาก อาทิ ฟอร์เรสรีสอร์ท ฮาริมรีสอร์ท บูหลันรีสอร์ท และดาโต๊ะบีชรีสอร์ท เป็นต้น ด้านอาหารบ้านดาโต๊ะมีอาหารพื้นถิ่นและขนมโบราณ อาทิ ตูปะกีแก (ข้าวเหนียวปลา) และกรือโป๊ะ (ข้าวเกรียบปลา)  
การเดินทาง  มายังชุมชนคุณธรรมมัสยิดดาโต๊ะ จากตัวอำเภอเมืองปัตตานี จังหวัดปัตตานี สามารถเดินทางมาโดยใช้เส้นทางหลวงแผ่นดิน หมายเลข  (ปัตตานี-นราธิวาส) ถึง สามแยกยะหริ่ง อำเภอยะหริ่ง จังหวัดปัตตานี (ระยะทางประมาณ 2๐ กิโลเมตร) จากนั้น เดินทางต่อโดยใช้เส้นทาง (สายยามู-แหลมตาชี) เข้าสู่ชุมชนคุณธรรมวัดทรายขาว (ระยะทาง 7 กิโลเมตร) เส้นทางการท่องเที่ยว นั่งโชเล่ทัวร์เส้นทางหลักหมู่บ้าน ชมโบราณสถาน วิถีชุมชน ล่องเรือตามร่องน้ำป่าชายเลน  ลอดอุโมงค์ป่าโกงกาง คลองอะโลวอจิ ปาแดเบน บนเนื้อที่มากถึง ๑,๒๐๐ ไร่  ใช้เวลาล่องเรือ ๑ ชั่วโมง ระหว่างล่องเรือ มีกิจกรรม เก็บหอยกัน/หอยตาควาย ชมป่าโกงกาง จุดชมวิวลานไม้ไผ่ ชมเกาะนกนานาชนิดบินกลับเข้ารัง  ถ่ายภาพกับธรรมชาติ เก็บภาพที่สะพานไม้บาลาเซาะห์ เสร็จสิ้นการเดินทาง ท่องเที่ยวใช้เวลาทั้งสิ้น ๑ ชั่ว ๓๐ นาที